Նոր ձայնասկավառակն ու նրա շնորհանդես-մենահամերգը առիթ դարձան պատրաստելու այս թողարկումը, որտեղ դաշնակահար Հայկ Մելիքյանի հատընտիր կատարումներն ամբողջանում են նրա յուրահատուկ մեկնաբանություններով: Օրինակ՝ «Բախի մոտ կարծես հյուր գնաս, իսկ Շտոկհաուզենը դու ես»: Մնացածը՝ զրույցի ընթացքում:

Անվանի դաշնակահար Շահան Արծրունին այսպիսի խորագրով համերգ-զրույց-վարպետության դասեր անցկացրեց Գյումրի, Վանաձոր, Բերդ, Աշտարակ, Գորիս, Ստեփանակերտ քաղաքներում: «Կանոնավոր առիթ չեմ ունեցել զբաղվելու մանկավարժությամբ, այս կերպ հաղորդելու և հաղորդվելու հնարավորություն ունեցա»,- հայաստանյան հյուրախաղերից ստացած մեծ տպավորությամբ նշում է մեր հյուրը: Զրույցի ընթացքում հնչում են դրվագներ դաշնակահարի նախաձեռնությամբ հրատարակված «Հայ կոմպոզիտորների դաշնամուրային ստեղծագործությունների անթոլոգիայի» երկրորդ հատորից։

Արամ Խաչատրյանը երգեր գրել է ամբողջ կյանքի ընթացքում: Նրա գործիքային երաժշտության հիմքը երգայնությունն էր: Նա հիացած էր Շարա Տալյանի արվեստով, նամակներ էր գրում Հայկանուշ Դանիելյանին, սիրելի երգչուհիներից էր Զարուհի Դոլուխանյանը… Պատահական չէ, որ Արամ Խաչատրյանի անվան 13-րդ մրցույթը նվիրված է մեներգեցողությանը: «Արամ Խաչատրյանի մրցույթ» մշակութային հիմնադրամի տնօրեն Աննա Տեր-Հովակիմյանի հետ զրույցը կարևոր ու հետաքրքիր տեղեկություններ է ներկայացնում հունիսի 6-ին մեկնարկող իրադարձության մասին: Թողարկման ընթացքում կհնչեն կոմպոզիտորի Կոնցերտային Երրորդ արիան, հատվածներ «Բալլադ Հայրենիքի մասին» և «Ձոն ցնծության» ստեղծագործություններից: Իսկ «Կենաց երգ»-ը երգում ու նվագում է Արամ Խաչատրյանը:

Դպրոցական տարիքում լսած նրա առաջին դասական ստեղծագործությունը Վաղարշակ Կոտոյանի «Ինչպես երազ» ռոմանսն էր: Ավելի ուշ ուսուցչի՝ Գեղամ Գրիգորյանի դասարանում ուսանողներից մեկը երգել է Էդվարդ Միրզոյանի «Ասում են թե»-ն, և այդ պահից մեր հյուրը սիրահարվել է այդ երաժշտությանը: «Եթե դու կարող ես քո ազգայինը գեղեցիկ երգել, ուրեմն ամեն ինչ լավ կստացվի»,- պատգամել է մեր հյուրին նրա ուսուցիչը: Զրույցի առիթը հայ և համաշխարհային օպերային բեմի հայտնի բաս Գևորգ Հակոբյանի 2015-ին թողարկված «Հայ դասական ռոմանսներ» ալբոմն է:

Մեծություն, Ուսուցիչ, Արտիստ ու Վարպետ… Նրա կյանքում Հայրենիքի էջը բացվել էր Վազգեն Ա-ի օրհնությամբ: Երգեցիկ ձայնը բյուրեղացրել էր Թամար Շահնազարյանի դասարանում: Այս ադամանդե բասը Հայաստանից դուրս հնչեցրել էր Հովհաննես Չեքիջյանը: Նա լրացրել է 20-րդ դարի վերջի հայկական օպերային բեմի մեծերի պատկերասրահը, կառուցել 21-րդ դարի սկզբի վոկալ-մանկավարժական ամուր դպրոց:

Հաղորդումը նվիրված է Վալերի Հարությունյանի հիշատակին։

Վահրամ Սարգսյանն այսօր միաժամանակ ներկայացնում է Հայաստանի ու Կանադայի կոմպոզիտորական արվեստը: Ամենալուրջ խմբերգային մրցույթներն ու փառատոնները հետաքրքրված են երգեցիկ ձայնի ասպարեզում նրա կատարողական ու ստեղծագործական որոնումներով: Եկեղեցական երգչախմբում երգելուց մինչև Երևանյան կոնսերվատորիայում՝ Աշոտ Զոհրաբյանի ու Տիգրան Հեքեքյանի դասարաններում, սովորելը նրա մասնագիտական կյանքի առաջին փուլն էր…

Երևանի Կոմիտասի անվան պետական կոնսերվատորիայի դոցենտ, դաշնակահար Արեգ Սարգսյանի կատարողական ուղին սկսվել է դեռևս դպրոցական տարիներից: Նրա նվագի մեջ միաձուլվել են ժառանգականությունն ու դպրոցի պատկանելությունը, որը գալիս է աշխարհի հետ բանաստեղծական խոսքով շփվող մեծերից:

Մյունխենի կամերային նվագախմբի ու Բեռլինի RIAS երգչախմբի պատվերով և դիրիժոր Ալեքսանդր Լիբրայխի ջանքերով՝ 2011 թվականին ծնվեց ու աշխարհի տարբեր բեմերում հնչում է Տիգրան Մանսուրյանի Ռեքվիեմը: 2017-ի մարտին ECM ձայնագրման ընկերությունը թողարկեց ձայնասկավառակը: Վստահ ենք, որ բոլորովին նոր շնչառութուն է սկսվելու աշխարհի ու հայ երաժշտության երկխոսության մեջ: «Իրենց տվել եմ հնարավորություն, որ մեզ երգեն»,- ասում է Մաեստրոն:

«Երգում է  Լուսինեն, և շնչավորվում է դարավոր մի պատմություն, մի ամբողջ կյանք ու կենցաղ: Երբ երգում է Լուսինեն, ինձ այնպես է թվում, թե նրա թիկունքում անտես ու աներևույթ կանգնած է Կոմիտասը` հովանավորող ձեռքը դրած երգչուհու ուսին: Նրա երգը մեր երգարվեստի հրաշալի գյուտն է»,- գրել է Վահագն Դավթյանը: 

Այսպես է վերնագրված Կոմիտասի թանգարան-ինստիտուտի հրատարակած տարեգրքի առաջին հատորը, որն ամփոփում է Հայաստանի և աշխարհի տարբեր երկրների մասնագետների նորագույն ուսումնասիրություններն այս թեմայով: Զրուցում ենք ժողովածուի պատասխանատու խմբագիր, երաժշտագետ Տաթևիկ Շախկուլյանի հետ: Թողարկման ընթացքում հնչում են Կոմիտասի, Խորեն Պալյանի, «Հիլիարդ» անսամբլի, «Հովեր» երգչախմբի, Լուսինե Գրիգորյանի և Վազգենյան դպրանոցի երգչախմբի կատարումները:

Այս դարբնոցն ապրում է շնորհալի սաների, նվիրյալ դասատուների ու հոգատար ծնողների շնորհիվ: Երևանի Ղազարոս Սարյանի անվան արվեստի դպրոցը ստեղծում է մեր երկրի համար օրինակելի մշակութային իրադարձություններ: Մարտի 28-ին այստեղ կայացավ Հայաստանի կոմպոզիտորների միության 85-ամյակին ընդառաջ կազմակերպված հոբելյանական համերգ, որը միաժամանակ նվիրված էր անվանի երաժշտագետ Արաքսի Սարյանի ծննդյան 80-ամյակին: Մեր հյուրն է դպրոցի  տնօրեն Սուսաննա Սուքիասյանը:

«Ոչ մի օր առանց երաժշտության, ոչ մի օր առանց հավերժ գեղեցիկի… Սովորեցնել փնտրել և հասկանալ այդ գեղեցիկը. սրանում էր նա դժվար աշխարհում գոյատևելու իմաստը տեսնում»: Հայ դաշնամուրային դպրոցի ականավոր ներկայացուցիչ Կետի Մալխասյանին նվիրված ակնարկի հիմքում Իրինա Զոլոտովայի «Կետի Մալխասյան» մենագրությունն է:

2017 թվականի մարտի 24-ին Արարատյան հայրապետական թեմի երիտասարդաց միությունների «Նշխարք» անսամբլի համերգային երեկոն է: Ծրագրում հայ ժամանակակից կոմպոզիտորներ Երվանդ Երկանյանի, Դավիթ Հալաջյանի, Սվետլանա Ալեքսանյանի խմբերգերն են: Մեր զրույցի հյուրն է անսամբլի գեղարվեստական ղեկավար Հեղինե Օհանյանը:

Այսպես է բնորոշել Անուշավան Տեր-Ղևոնդյանին երաժշտագետ Եվգենիա Գիլինան: Մեծանուն երաժիշտը հաջողությամբ զուգակցել է կոմպոզիտորի, երաժշտական, հասարակական գործչի, մանկավարժի, երաժշտագետ-քննադատի ու դիրիժորի գործունեությունը: Նա չորս տարի ղեկավարել է Երևանի կոնսերվատորիան. այդ ընթացքում իր գործունեությունը սկսեց օպերային ստուդիան։ Նրա մասնակցությամբ հիմնադրվել է երաժշտական հրատարակչությունը... Այս տարի լրանում է Անուշավան Տեր-Ղևոնդյանի ծննդյան 130-ամյակը:

Հայ կոմպոզիտորական արվեստի 8-րդ փառատոնի եզրափակիչ համերգին Հայաստանի պետական երիտասարդական նվագախումբը պրեմիերա էր պատրաստել. հնչեց Էդուարդ Հայրապետյանի Դաշնամուրային կոնցերտը: Երեկոյի մենակատար և առաջին կատարող Նարե Արղամանյանի հետ զրուցում ենք այդ ստեղծագործության մասին:

Հայկ Դավթյան՝ օպերային ու սիմֆոնիկ դիրիժոր, ով ֆրանսիական կազմով, հայկական անունով ստեղծած «Նաիրի» անսամբլի երկացանկում կարևորում է իր երկրի լավագույն դրսևորումը՝ հայ երաժշտությունը: Ջութակահար, ով արժանացել է «գրան պրի» մրցանակի: Ուսուցիչ, ում դասարանում փայլուն ջութակահարներ են ծնվում: Տատյանա Հայրապետյան, Էդվարդ Թադևոսյան, Լեոնիդ Կոգան, Իգոր Բեզրոդնիյ՝ նրանք են մեր ջութակահար հյուրի գլխավոր ուսուցիչները: Յուրի Դավթյան՝ նա է մեր դիրիժոր հյուրի գլխավոր ուսուցիչը:

Պարզվում է՝ խորհրդային տարիներին երեք անգամ փորձ է արվել Հայաստանում հիմնել երաժշտական ամսագիր: Այդպիսի պարբերական ծնվեց միայն անկախության տարիներին: Ո՞վ է ամսագրի պահապան հրեշտակը, ո՞վ է առաջին բաժնետերը, ի՞նչ նվեր է ստացել անվանի երաժշտագետից... Մեր հյուրն է «Երաժշտական Հայաստան» ամսագրի հիմնադիր, գլխավոր խմբագիր Գոհար Շագոյանը:

«Հայաստանի փոքրիկ երգիչներ» երգչախմբի 6 անդամների կատարմամբ մի քանի վայրկյան տևած հեռուստաբացիկը բավական էր, որ Հիրոշի Նագանոն հասներ մեր երկիր: «Հայաստանը դրախտավայր է, ուր պետք է այցելել... Այստեղ մարդ հասկանում է՝ ինչի համար է ապրում»,— խոստովանում է  «JVC Kenwood Victor Entertainment Corporation» կազմակերպության պրոդյուսերը: Հայաստանի նորագույն պատմության մեջ առաջին անգամ ձայնասկավառակի թողարկման ծավալուն համագործակցություն է սկսվել:

• Հյուրեր՝ Հիրոշի Նագանո, Տիգրան Հեքեքյան, Լիլիթ Խանսուլյան

Կոմպոզիտոր Մարտին Ուլիխանյանը պարկեշտ ու եռանդուն երաժշտի իր ճանապարհն այնպես է անցնում, որ ընդունակ է կառուցելու հայ երաժշտական արվեստի համար անհրաժեշտ նոր արահետ: Նա ամբարել է կոմպոզիտորական, կատարողական ու մանկավարժական լուրջ պաշար, ինչն արտահայտվում է նրա բազմակողմանի գործունեության մեջ:

Աիդա, Վիոլետա, Լեոնորա, Նորմա, Տոսկա. անհնար է երևակայել որևէ օպերային խաղացանկ առանց այս դրամատիկ կերպարների: Մարինե Դեինյան. դժվար է պատկերացնել հայ ժամանակակից օպերային բեմը առանց այս սոպրանոյի:  Լիլյա Քարամյանի և Սվետլանա Կոլոսարյանի դասարանն ավարտած և Օհան Դուրյանի ղեկավարությամբ առաջին ներկայացմանը բեմ բարձրացած երգչուհու անցած ուղու կարևոր մասն են նաև մրցույթները, միջազգային հյուրախաղերը և մանկավարժական գործունեությունը:

Ռաֆայել Մանգասարյանը ղեկավարում էր Խորհրդային Միության լավագույն նվագախմբերից մեկը՝ Հայաստանի հեռուստատեսության և ռադիոյի սիմֆոնիկ նվագախումբը: Նրա դիրիժորական գործունեության գլխավոր նպատակը Համամիութենական ռադիոյի և հայրենական ռադիոյի ֆոնդերում հայկական երաժշտության հարուստ ձայնադարան ունենալն էր... Ռաֆայել Մանգասարյանի 90-ամյակին նվիրված ակնարկում անվանի երաժշտի կյանքի առանձին դրվագներն են ու դիրիժորական պատվիրանները:

Նրանք եթերային մարդիկ էին՝ ուղիղ և փոխաբերական իմաստներով: Էդուարդ Կարապետյանը Հայաստանում հնչյունային ռեժիսուրայի հիմնադիրն ու Խորհրդային Միության՝ այդ ոլորտի չորս լավագույն մասնագետներից մեկն էր: Նրա կյանքի ընկեր՝ ռադիոռեժիսոր և հաղորդավար Կիմա Դավթյանի ձայնն ու գործը նույնպես մաս են կազմում հայկական եթերի պատմության: Այս ակնարկը նրանց միության ևս մեկ նվիրում է:

1940 թվականին Մոսկվայում Հայկական տասնօրյակին մեծ հաջողությամբ ներկայացվեց Արամ Խաչատրյանի «Երջանկություն» բալետը: Հեղինակը ոգևորության այնպիսի աստիճանին էր, որ մնում էր թղթին հանձնել դուրս ժայթքող երաժշտական հնչյունները: Ցնծությունն ավելի էր ուժգնանում զավակի ծննդի սպասումից: «Ինչ երջանիկ եք. գրեցիք կոնցերտը, և Ձեր տղան ծնվեց»,–  հիշում է Արամ Խաչատրյանը երաժիշտներից մեկի շնորհավորանքը:

Հայաստանում առաջին անգամ հնչեց Ջոակինո Ռոսինիի «Մոխրոտը» օպերան: Այդ օրը Ալեքսանդր Սպենդիարյանի անվան օպերայի և բալետի ազգային ակադեմիական թատրոնում հեքիաթը ներկայացրին թատրոնի երիտասարդ մեներգիչները, երգչախումբը, նվագախումբը և բեմադրող դիրիժոր Զավեն Վարդանյանը: «Այսօր մեծերն էլ հեքիաթի կարիք ունեն: Հեքիաթը մեզ հույս է տալիս»,- ասում է մեր հյուրը՝ Զավեն Վարդանյանը: Զրույցի ընթացքում հնչում են հատվածներ օպերայից՝ Բոլոնիայի «Կոմունալե» թատրոնի և մեներգիչների կատարմամբ: