12-րդ դարի վերջին քառորդում Հաղարծնի վանահայրը Խաչատուր Տարոնացին էր՝ ժամանակի հռչակված երաժիշտ վարդապետներից մեկը: «Սա պայծառացրեց իր առաջնորդության ենթակա սուրբ միաբանությունը, որը նրա գալուց առաջ ամայի էր ու խամրած»,- գրել է Կիրակոս Գանձակեցին: Իսկ 20-րդ դարում ականավոր երաժշտագետ Նիկողայոս Թահմիզյանն ընդգծել է, որ սքանչելի վարդապետն իր ժամանակաշրջանի երաժիշտներին առաջադրում էր երեք կարևոր խնդիր՝ պաշտոներգության բարենորոգություն, խազագրության արվեստի տարածում և ստեղծագործական գործունեության ծավալում: 21-րդ դարի հայ երաժիշտների տարբեր սերունդների երգն ու նվագը նույնպես լսելի է Հաղարծնի վանքում…

• Հյուրեր՝ Ռոբերտ Մլքեյան, Մհեր Նավոյան, Անահիտ Պապայան

2015 թվականից արտերկրում մենահամերգներով սկսեց ելույթ ունենալ Արմինե և Կարինե Մկրտչյաններ դուետը: Երկվորյակ քույրերից յուրաքանչյուրը Հայաստանում ու Շվեյցարիայում մանկավարժական ու կատարողական հետաքրքիր խոսքով առանձնացող անհատականություն է: Իսկ երբ միասին են երգում, ունկնդիրը սիրահարվում է այս դուետի համահնչունությանը:

Հմուտ կիթառահար Բեթհովենի  համար ավելի հեշտ էր գրել մեկ սիմֆոնիա, քան մեկ ստեղծագործություն մենանվագ կիթառի համար: Դասական կիթառն ամեն ժամանակաշրջանում համարվել է նոր գործիք: Այդպիսին է գործիքը նաև ժամանակակից հայ կատարողական արվեստի համար, որի ակտիվ ներկայացուցիչն է տեղի ու արտերկրի ամենալուրջ միությունների անդամ, կիթառահար Ժորա Սարգսյանը:

Մեր օրերի օպերային արվեստի մեծերից է Բարսեղ Թումանյանը: Փառավորվում ես, երբ ունկնդրում ես նրա ձայնը, սթափվում ես, երբ լսում ես նրա խոսքը. «Այսօր Հայաստանը շատ հանգիստ կարող է կոչվել օպերային երկիր. մենք առաջատար ենք մեր ներուժով ու ցանկություններով»: Այս թողարկման մեջ տեղ են գտել մեր հյուրի՝ օպերայից մինչև այսօրվա հերոս ունենալու մտորումները:  Զրույցի ընթացքում ներառել ենք Դավիթ Բեկի, Պրոչիդայի, Ֆիգարոյի, Աթիլայի դերերգերը և հատված Հենդելի «Փրկիչ» օրատորիայից:

Հմայակ Դուրգարյանի հետ զրույցի երկրորդ մասում տեղ են գտել Ռուդոլֆ Բարշայի, Եվգենի Սվետլանովի, Վլադիմիր Սպիվակովի, Իսպանիայի մասին հիշողություններն ու հայաստանյան տպավորությունները: Թողարկումը սկսվում է Յոզեֆ Միսլիվեչեկի Տրիոյով, որտեղ հնչում է մեր ջութակահար հյուրի կատարումը: Հաղորդման մեջ տեղ են գտել հատվածներ Ֆրանց Շուբերտի, Վոլֆգանգ Ամադեուս Մոցարտի, Յոհան Սեբաստիան Բախի, Պյոտր Չայկովսկու, Առնո Բաբաջանյանի, Մարտուն Իսրայելյանի ստեղծագործություններից, որոնք կատարում է Հայաստանի պետական կամերային նվագախումբը Հմայակ Դուրգարյանի ղեկավարությամբ: Երևանում կայացած հոբելյանական երեկոյի մենակատարներն էին ջութակահարներ Աստղիկ Վարդանյանը, Քսենյա Դուբրովսկայան, Դիանա Ադամյանը, ֆլեյտահար Դարյա Գրիգորենկոն, տավղահար Անահիտ Դանուխյանը, թավջութակահար Վահրամ Սարաջյանը:

«Հմայակ Դուրգարյանի կյանքը սկսվեց Գյումրիից: Երևան եկավ անկրկնելի ժպիտով ու տաղանդով, տարավ Մոսկվա, այնտեղից էլ աշխարհով մեկ՝ հնչեցնելու ջութակահարի, դիրիժորի ու մանկավարժի իր խոսքը, գյումրեցու ջերմությամբ ու անկեղծությամբ»: «Մոսկովյան վիրտուոզների» հայ ներկայացուցչի՝ Հմայակ Դուրգարյանի 75-ամյակի առթիվ կազմակերպված զրույցի առաջին մասում հոբելյարը հիշում է ծննդավայրի, Կարպ Դոմբաևի, Ժան Տեր-Մերկերյանի, Հակոբ Վարդանյանի, Զարեհ Սահակյանցի և իր կյանքի հայաստանյան էջերի մասին:

«Իտալացիները սիրում են տաք ձայներ, ջերմ կատարում»: Այդպիսին է մեր հյուրը՝ Նյուրնբերգի պետական թատրոնի առաջատար երգչուհի, Լոնդոնի Թագավորական օպերային և Վիեննայի պետական օպերային թատրոնների հրավերները ստացած գերմանաբնակ Հրաչուհի Բասենցը: 

Նոր ձայնասկավառակն ու նրա շնորհանդես-մենահամերգը առիթ դարձան պատրաստելու այս թողարկումը, որտեղ դաշնակահար Հայկ Մելիքյանի հատընտիր կատարումներն ամբողջանում են նրա յուրահատուկ մեկնաբանություններով: Օրինակ՝ «Բախի մոտ կարծես հյուր գնաս, իսկ Շտոկհաուզենը դու ես»: Մնացածը՝ զրույցի ընթացքում:

Անվանի դաշնակահար Շահան Արծրունին այսպիսի խորագրով համերգ-զրույց-վարպետության դասեր անցկացրեց Գյումրի, Վանաձոր, Բերդ, Աշտարակ, Գորիս, Ստեփանակերտ քաղաքներում: «Կանոնավոր առիթ չեմ ունեցել զբաղվելու մանկավարժությամբ, այս կերպ հաղորդելու և հաղորդվելու հնարավորություն ունեցա»,- հայաստանյան հյուրախաղերից ստացած մեծ տպավորությամբ նշում է մեր հյուրը: Զրույցի ընթացքում հնչում են դրվագներ դաշնակահարի նախաձեռնությամբ հրատարակված «Հայ կոմպոզիտորների դաշնամուրային ստեղծագործությունների անթոլոգիայի» երկրորդ հատորից։

Արամ Խաչատրյանը երգեր գրել է ամբողջ կյանքի ընթացքում: Նրա գործիքային երաժշտության հիմքը երգայնությունն էր: Նա հիացած էր Շարա Տալյանի արվեստով, նամակներ էր գրում Հայկանուշ Դանիելյանին, սիրելի երգչուհիներից էր Զարուհի Դոլուխանյանը… Պատահական չէ, որ Արամ Խաչատրյանի անվան 13-րդ մրցույթը նվիրված է մեներգեցողությանը: «Արամ Խաչատրյանի մրցույթ» մշակութային հիմնադրամի տնօրեն Աննա Տեր-Հովակիմյանի հետ զրույցը կարևոր ու հետաքրքիր տեղեկություններ է ներկայացնում հունիսի 6-ին մեկնարկող իրադարձության մասին: Թողարկման ընթացքում կհնչեն կոմպոզիտորի Կոնցերտային Երրորդ արիան, հատվածներ «Բալլադ Հայրենիքի մասին» և «Ձոն ցնծության» ստեղծագործություններից: Իսկ «Կենաց երգ»-ը երգում ու նվագում է Արամ Խաչատրյանը:

Դպրոցական տարիքում լսած նրա առաջին դասական ստեղծագործությունը Վաղարշակ Կոտոյանի «Ինչպես երազ» ռոմանսն էր: Ավելի ուշ ուսուցչի՝ Գեղամ Գրիգորյանի դասարանում ուսանողներից մեկը երգել է Էդվարդ Միրզոյանի «Ասում են թե»-ն, և այդ պահից մեր հյուրը սիրահարվել է այդ երաժշտությանը: «Եթե դու կարող ես քո ազգայինը գեղեցիկ երգել, ուրեմն ամեն ինչ լավ կստացվի»,- պատգամել է մեր հյուրին նրա ուսուցիչը: Զրույցի առիթը հայ և համաշխարհային օպերային բեմի հայտնի բաս Գևորգ Հակոբյանի 2015-ին թողարկված «Հայ դասական ռոմանսներ» ալբոմն է:

Մեծություն, Ուսուցիչ, Արտիստ ու Վարպետ… Նրա կյանքում Հայրենիքի էջը բացվել էր Վազգեն Ա-ի օրհնությամբ: Երգեցիկ ձայնը բյուրեղացրել էր Թամար Շահնազարյանի դասարանում: Այս ադամանդե բասը Հայաստանից դուրս հնչեցրել էր Հովհաննես Չեքիջյանը: Նա լրացրել է 20-րդ դարի վերջի հայկական օպերային բեմի մեծերի պատկերասրահը, կառուցել 21-րդ դարի սկզբի վոկալ-մանկավարժական ամուր դպրոց:

Հաղորդումը նվիրված է Վալերի Հարությունյանի հիշատակին։

Վահրամ Սարգսյանն այսօր միաժամանակ ներկայացնում է Հայաստանի ու Կանադայի կոմպոզիտորական արվեստը: Ամենալուրջ խմբերգային մրցույթներն ու փառատոնները հետաքրքրված են երգեցիկ ձայնի ասպարեզում նրա կատարողական ու ստեղծագործական որոնումներով: Եկեղեցական երգչախմբում երգելուց մինչև Երևանյան կոնսերվատորիայում՝ Աշոտ Զոհրաբյանի ու Տիգրան Հեքեքյանի դասարաններում, սովորելը նրա մասնագիտական կյանքի առաջին փուլն էր…

Երևանի Կոմիտասի անվան պետական կոնսերվատորիայի դոցենտ, դաշնակահար Արեգ Սարգսյանի կատարողական ուղին սկսվել է դեռևս դպրոցական տարիներից: Նրա նվագի մեջ միաձուլվել են ժառանգականությունն ու դպրոցի պատկանելությունը, որը գալիս է աշխարհի հետ բանաստեղծական խոսքով շփվող մեծերից:

Մյունխենի կամերային նվագախմբի ու Բեռլինի RIAS երգչախմբի պատվերով և դիրիժոր Ալեքսանդր Լիբրայխի ջանքերով՝ 2011 թվականին ծնվեց ու աշխարհի տարբեր բեմերում հնչում է Տիգրան Մանսուրյանի Ռեքվիեմը: 2017-ի մարտին ECM ձայնագրման ընկերությունը թողարկեց ձայնասկավառակը: Վստահ ենք, որ բոլորովին նոր շնչառութուն է սկսվելու աշխարհի ու հայ երաժշտության երկխոսության մեջ: «Իրենց տվել եմ հնարավորություն, որ մեզ երգեն»,- ասում է Մաեստրոն:

«Երգում է  Լուսինեն, և շնչավորվում է դարավոր մի պատմություն, մի ամբողջ կյանք ու կենցաղ: Երբ երգում է Լուսինեն, ինձ այնպես է թվում, թե նրա թիկունքում անտես ու աներևույթ կանգնած է Կոմիտասը` հովանավորող ձեռքը դրած երգչուհու ուսին: Նրա երգը մեր երգարվեստի հրաշալի գյուտն է»,- գրել է Վահագն Դավթյանը: 

Այսպես է վերնագրված Կոմիտասի թանգարան-ինստիտուտի հրատարակած տարեգրքի առաջին հատորը, որն ամփոփում է Հայաստանի և աշխարհի տարբեր երկրների մասնագետների նորագույն ուսումնասիրություններն այս թեմայով: Զրուցում ենք ժողովածուի պատասխանատու խմբագիր, երաժշտագետ Տաթևիկ Շախկուլյանի հետ: Թողարկման ընթացքում հնչում են Կոմիտասի, Խորեն Պալյանի, «Հիլիարդ» անսամբլի, «Հովեր» երգչախմբի, Լուսինե Գրիգորյանի և Վազգենյան դպրանոցի երգչախմբի կատարումները:

Այս դարբնոցն ապրում է շնորհալի սաների, նվիրյալ դասատուների ու հոգատար ծնողների շնորհիվ: Երևանի Ղազարոս Սարյանի անվան արվեստի դպրոցը ստեղծում է մեր երկրի համար օրինակելի մշակութային իրադարձություններ: Մարտի 28-ին այստեղ կայացավ Հայաստանի կոմպոզիտորների միության 85-ամյակին ընդառաջ կազմակերպված հոբելյանական համերգ, որը միաժամանակ նվիրված էր անվանի երաժշտագետ Արաքսի Սարյանի ծննդյան 80-ամյակին: Մեր հյուրն է դպրոցի  տնօրեն Սուսաննա Սուքիասյանը:

«Ոչ մի օր առանց երաժշտության, ոչ մի օր առանց հավերժ գեղեցիկի… Սովորեցնել փնտրել և հասկանալ այդ գեղեցիկը. սրանում էր նա դժվար աշխարհում գոյատևելու իմաստը տեսնում»: Հայ դաշնամուրային դպրոցի ականավոր ներկայացուցիչ Կետի Մալխասյանին նվիրված ակնարկի հիմքում Իրինա Զոլոտովայի «Կետի Մալխասյան» մենագրությունն է:

2017 թվականի մարտի 24-ին Արարատյան հայրապետական թեմի երիտասարդաց միությունների «Նշխարք» անսամբլի համերգային երեկոն է: Ծրագրում հայ ժամանակակից կոմպոզիտորներ Երվանդ Երկանյանի, Դավիթ Հալաջյանի, Սվետլանա Ալեքսանյանի խմբերգերն են: Մեր զրույցի հյուրն է անսամբլի գեղարվեստական ղեկավար Հեղինե Օհանյանը:

Այսպես է բնորոշել Անուշավան Տեր-Ղևոնդյանին երաժշտագետ Եվգենիա Գիլինան: Մեծանուն երաժիշտը հաջողությամբ զուգակցել է կոմպոզիտորի, երաժշտական, հասարակական գործչի, մանկավարժի, երաժշտագետ-քննադատի ու դիրիժորի գործունեությունը: Նա չորս տարի ղեկավարել է Երևանի կոնսերվատորիան. այդ ընթացքում իր գործունեությունը սկսեց օպերային ստուդիան։ Նրա մասնակցությամբ հիմնադրվել է երաժշտական հրատարակչությունը... Այս տարի լրանում է Անուշավան Տեր-Ղևոնդյանի ծննդյան 130-ամյակը:

Հայ կոմպոզիտորական արվեստի 8-րդ փառատոնի եզրափակիչ համերգին Հայաստանի պետական երիտասարդական նվագախումբը պրեմիերա էր պատրաստել. հնչեց Էդուարդ Հայրապետյանի Դաշնամուրային կոնցերտը: Երեկոյի մենակատար և առաջին կատարող Նարե Արղամանյանի հետ զրուցում ենք այդ ստեղծագործության մասին:

Հայկ Դավթյան՝ օպերային ու սիմֆոնիկ դիրիժոր, ով ֆրանսիական կազմով, հայկական անունով ստեղծած «Նաիրի» անսամբլի երկացանկում կարևորում է իր երկրի լավագույն դրսևորումը՝ հայ երաժշտությունը: Ջութակահար, ով արժանացել է «գրան պրի» մրցանակի: Ուսուցիչ, ում դասարանում փայլուն ջութակահարներ են ծնվում: Տատյանա Հայրապետյան, Էդվարդ Թադևոսյան, Լեոնիդ Կոգան, Իգոր Բեզրոդնիյ՝ նրանք են մեր ջութակահար հյուրի գլխավոր ուսուցիչները: Յուրի Դավթյան՝ նա է մեր դիրիժոր հյուրի գլխավոր ուսուցիչը:

Պարզվում է՝ խորհրդային տարիներին երեք անգամ փորձ է արվել Հայաստանում հիմնել երաժշտական ամսագիր: Այդպիսի պարբերական ծնվեց միայն անկախության տարիներին: Ո՞վ է ամսագրի պահապան հրեշտակը, ո՞վ է առաջին բաժնետերը, ի՞նչ նվեր է ստացել անվանի երաժշտագետից... Մեր հյուրն է «Երաժշտական Հայաստան» ամսագրի հիմնադիր, գլխավոր խմբագիր Գոհար Շագոյանը: