Երաժշտական թատրոնի գոհարներ
Հաղորդաշարը ներկայացնում է հանրածանոթ օպերաների, բալետների, մյուզիքլների և օպերետների լավագույն կատարումները՝ անդրադառնալով այս գործերի ստեղծման պատմությանն ու դիպաշարին:
- Հաղորդման հեղինակ՝ Ինեսսա Խաչատրյան
Հենրի Փյորսել, «Դիդոնե և Էնեաս»
Անգլիացի կոմպոզիտոր Հենրի Փյորսելի «Դիդոնե և Էնեաս» օպերան ստեղծվել է ըստ Պուբլիոս Վերգիլիոսի «Էնեական» էպիկական պոեմի 4-րդ մասի, որտեղ հեղինակը պատմում է Տրոյայի առասպելական հերոս Էնեասի մասին: Լիբրետոյի հեղինակն է Նահում Թեյթը: «Դիդոնե և Էնեաս»-ը Հենրի Փյորսելի առաջին երաժշտական դրաման է: Հատուկ պատվերով` կոմպոզիտորն այն գրել է 1689 թվականին՝ Ջոզիաս Փրիստի աղջիկների դպրոցի ավարտական միջոցառմանը ներկայացնելու համար:
Քրիստոֆ Վիլիբալդ Գլյուկ, «Օրփեոս եվ Եվրիդիկե» օպերա
«Օրփեոս և Եվրիդիկե» օպերայի լիբրետոն գրել է Ռանիերի դե Կալցաբիջին՝ ընտրելով Վերգիլիոսի «Գեորգիկներ»-ում նկարագրված հին հունական առասպելի տարբերակը։ Օպերայում անտիկ հերոսները ներկայացված են վեհ և հուզիչ պարզությամբ և արտահայտում են սովորական մահկանացուներին բնորոշ իրական զգացմունքներ: Օպերայի ավարտը, ի տարբերություն առասպելի, երջանիկ է:
Ջուզեպպե Վերդի, «Նաբուկո» կամ «Նաբուգոդոնոսոր» օպերա
Երկի հիմքում Օգյուստ Անիսե-Բուրժուայի ողբերգության մեջ նկարագրված աստվածաշնչյան իրադարձություններն են: «Նաբուկոն» Բաբելոնի Նաբուգոդոնոսոր Երկրորդ արքայի անվան իտալերեն կրճատ ձևն է: Աստվածաշնչում պատմվում է, թե ինչպես է նա մ. թ. ա. 578 թվականին քանդել Երուսաղեմի առաջին տաճարը և գերեվարել հրեաներին:
Իտալերեն լիբրետոն գրել է Տեմիստոկլե Սոլերան:
Ջակոմո Պուչինի, «Մադամ Բատերֆլայ» կամ «Չիո-Չիո Սան»
Պուչինիի այս օպերան, հեղինակի բնորոշմամբ, «ճապոնական ողբերգություն» է:
19-րդ դարի վերջին և 20-րդ դարի սկզբին եվրոպացիները ձգտում էին էկզոտիկայի, արվեստագետներն էլ փորձում էին իրենց գործերը հարստացնել ասիական կոլորիտով: Ընտրելով ճապոնական թեմա՝ Պուչինին առաջին հերթին կարևորում էր անհատի դրաման:
Օպերայի հիմքում ամերիկացի գրող Ջոն Լոնգի նովելն է: Դևիդ Բելասկոն այն վերածել է դրամայի, որի բեմադրությունը խորապես ազդել է Ջակոմո Պուչինիի վրա, և կոմպոզիտորի առաջարկով Լուիջի Իլլիկան և Ջուզեպպե Ջակոզան հիշյալ դրամայի հիման վրա գրել են օպերայի լիբրետոն:
Օպերայի գործողությունները տեղի են ունենում 1900 թ., Նագասակի քաղաքում:
Արմեն Տիգրանյան, «Անուշ» օպերա
«Անուշ» օպերան մասնագետները բնորոշեցին որպես առաջին ազգային օպերա: Այն հանդիսատեսներին ներկայացվեց 1912 թ. Ալեքսանդրապոլում, սիրողական խմբի ուժերով, բայց օպերայում հնչող մեղեդիներն արագորեն տարածվեցին ու սիրվեցին ժողովրդի կողմից: Հայ մեծանուն գրող և բանաստեղծ Հովհ. Թումանյանի համանուն պոեմի դիպաշարով և կոմպոզիտորի լիբրետոյով գրված այդ օպերան սկիզբ դրեց հայկական օպերայի քնարական-կենցաղային ժանրի զարգացմանը: Ազգային վառ գույներով ստեղծված բազմաթիվ մեներգերը, զուգերգերը, խմբերգերը շուտով սկսեցին երգվել ժողովրդի կենցաղում և հնչել եթերում ու համերգային բեմերում` որպես համերգային փայլուն նմուշներ:
Ադոլֆ Ադան, «Ժիզել կամ Վիլիսներ»
Ադոլֆ Ադանի «Ժիզել կամ Վիլիսներ» ֆանտաստիկ բալետի լիբրետոն գրել են Անրի դը Սեն Ժորժը և Թեոֆիլ Գոթիեն՝ ըստ Հայնրիխ Հայնեի մշակած սլավոնական լեգենդի: Լեգենդը գիշերային պարուհիների մասին է. նրանց անվանում են «վիլիսներ»: Այս տարաբախտ երիտասարդ էակները հարսնացուներ են, որոնք մահացել են ամուսնական առագաստ չմտած: Կեսգիշերին նրանք դուրս են գալիս շիրիմներից՝ ձգտելով կրկին վերապրել իրենց երջանիկ օրերը: Վա՜յ այն անցորդին, որը դժբախտություն կունենա հանդիպելու նրանց: Նրան ներքաշում են շուրջպարի մեջ և ստիպում իրենց հետ պարել այնքան, մինչև անշնչացած տապալվի գետնին: Սիրո մեջ խոր հիասթափություն ապրած և խաբված Ժիզելը մահանում է և վերափոխվում գիշերային պարուհու՝ վիլիսի:
Ռուջերո Լեոնկավալո, «Պայացներ»
Լեոնկավալոյի այս օպերան առաջին անգամ ներկայացվել է հանդիսատեսին 1892 թվականին: Դրա գործողությունները տեղի են ունենում Իտալիայի հարավում` Կալաբրիա մարզի Մոնտալտո փոքրիկ գյուղում: Իտալերեն «պայյաչո» բառը նշանակում է «ծաղրածու»: Ներկայացվող պատմությունը զուտ երևակայության արդյունք չէ. հեղինակը փորձել է արտացոլել իրական կյանքը` ոգեշնչվելով նույն այդ իրականությունից:
Լեոնարդ Բերնստայն, «Վեսթսայդյան պատմություն»
Այս մյուզիքլը տարագիրներով բնակեցված Նյու Յորքի արևմտյան` Վեսթսայդյան թաղամասերի վերահսկման իրավունքի համար հակամարտող երկու խմբերի` սպիտակամորթների հետնորդներ «հրթիռների» և պուերտոռիկացի «շնաձկների» պայքարի մասին է: Թեև այստեղ կրկնվում են Շեքսպիրի «Ռոմեո և Ջուլիետ» ողբերգության բախումները, սակայն այս պատմությունն ավելի սրտառուչ է և հուզական: Մինչև վերջին վայրկյանն ուզում ես հուսալ, որ գործողությունների ընթացքը կշեղվի մեծ դրամատուրգի նախանշած ողբերգական ավարտից: Բայց կյանքը երբեմն ավելի դաժան է...
Իգոր Ստրավինսկի, «Հրեղէն հաւքը» բալետ
Ստրավինսկին այս բալետը գրել է Փարիզում գտնվող ռուսական բալետի ստուդիայի հանրաճանաչ տնօրեն Սերգեյ Դյագիլևի պատվերով: Բալետի դիպաշարի հիմքում ընկած են արքայազն Իվանի, հրեղեն հավքի ու գորշ գայլի, Անմահ Կոշչեյի ու արքայադուստր Հուրի Փերիի մասին ռուսական ժողովրդական հեքիաթները:
Ռիխարդ Վագներ, «Տանհոյզեր»
Հաղորդումը ներկայացնում է Ռիխարդ Վագների «Տանհոյզեր» օպերան՝ հիմնված գերմանական միջնադարյան ավանդապատումների վրա: Լիբրետտոն գրել է հենց Ռիխարդ Վագները: Միջնադարյան առասպելներից և ասքերից փոխառված օպերայի դիպաշարը հանդիսատեսին տեղափոխում է ֆեոդալա-ասպետական հեռավոր ժամանակներ և պարունակում է որոշակի միստիցիզմ։ «Տանհոյզերում» ցուցադրվում է մարդկային, երկրային, հողեղեն զգացմունքների ազատ արտայայտման համար պայքարը, որը հակադրվում է քրիստոնեական ճգնավորական բարոյականությանը։
Պրոկոֆև Սերգեյ. «Սեր առ երեք նարինջ»
Հաղորդումը ներկայացնում է Սերգեյ Պրոկոֆևի «Սեր առ երեք նարինջ» օպերան: Լիբրետոն գրել է Սերգեյ Պրոկոֆևն ըստ իտալացի թատերգակ Կարլո Գոցցիի համանուն դրամատիկական հեքիաթի: Օպերան առաջին անգամ բեմադրվել է 1921 թվականի դեկտեմբերի 30-ին Չիկագոյում, ֆրանսերեն լեզվով:
Մոցարտ. «Ֆիգարոյի ամուսնությունը»
Վոլֆգանգ Ամադեուս Մոցարտի «Ֆիգարոյի ամուսնությունը» երգիծական օպերայի դիպաշարի հիմքում Պիեր Բոմարշեի «սկանդալային կատակերգությունն է», որն Ավստրիայի կայսր Յոզեֆ Երկրորդի կողմից արգելվել էր հակաֆեոդալական ազատամտության համար: Օպերան, որը Մոցարտը գրել է մի քանի ամսվա ընթացքում, դարձավ լիբրետոյի հեղինակ Լորենցո դա Պոնտեի հետ կոմպոզիտորի ստեղծագործական համագործակցության առաջին փորձը, որին հաջորդեցին «Դոն Ժուան» և «Այդպես են վարվում բոլորը» օպերաները:
Պրեմիերան տեղի է ունեցել Վիեննայի Արքունական թատրոնում 1786 թվականի մայիսի 1-ին իտալերենով:
Պյոտր Չայկովսկու «Եվգենի Օնեգին» օպերան
Հաղորդումը ներկայացնում է Պյոտր Չայկովսկու «Եվգենի Օնեգին» օպերան` ըստ Ալեքսանդր Պուշկինի համանուն չափածո վեպի: Վեպի դիպաշարը պարզ է և շատերին հայտնի. նրա կենտրոնում սիրային պատմություն է: Չայկովսկին իր ստեղծագործությունն անվանել է «Քնարական տեսարաններ»: Այն ներկայացնում է գյուղական համեստ, ազնվական ընտանիքի դստեր` Տատյանա Լարինայի ճակատագիրը: Օպերայում հերոսների բնութագրերը բացահայտվում են քնարական և դրամատիկական արիաների, ասերգերի և զուգերգերի միջոցով, իսկ հատապտուղ հավաքող աղջիկների խմբերգը նկարագրում է ժամանակի գյուղական կենցաղը:
Արամ Խաչատրյանի «Սպարտակ» բալետը
Հաղորդումը ներկայացնում է Արամ Խաչատրյանի «Սպարտակ» բալետը, որում նկարագրված են մ.թ.ա. 74-71 թվականներին Հին Հռոմում ստրուկների ապստամբության դեպքերը` թրակիացի Սպարտակի առաջնորդությամբ։ Չորս գործողություններից բաղկացած մոնումենտալ այս ստեղծագործության լիբրետոյի հիմքում ազատության պայքարի համամարդկային գաղափարն է: Սպարտակի բարոյական գեղեցկությանը, հարուստ ներաշխարհին, վեհ ձգտումներին հակադրվում են իրավազրկության բռնությունն ու դաժանությունը մարմնավորող կերպարները։
