![](https://vem.am/assets/img/480x280.png)
![Հայոց մայրաքաղաքները](https://vem.am/uploads/images/contents/0ab20e1418644b0e94c924a99c1cdd26.jpg)
Հայոց մայրաքաղաքները
«Վեմ» ռադիոկայանը ներկայացնում է Սերգեյ Վարդանյանի «Հայոց մայրաքաղաքները» գրքի ռադիո տարբերակը: Հաղորդաշարում հայ և օտար պատմիչների, գիտնականների ու հնագետների ուսումնասիրությունների և ուղեգիրների վկայությունների հիման վրա ուրվագծվում է հայոց մայրաքաղաքների պատմությունը:
![](https://vem.am/assets/img/480x280.png)
![Երևան](https://vem.am/uploads/images/products/9b32520ff3bf8601b562897697e66354.jpg)
Երևան
Երևանի բուն պատմությունը սկսվում է Էրեբունի ամրոցի հիմնադրմամբ: Էրեբունին կառուցելու համար Արգիշտի Առաջինը խեթերի երկրից ու Ծոփքից բերում է 6600 ռազմագերի, որոնք բլրի վրա բարձրացնում են կոփածո պարիսպներ, տաճարներ ու պալատներ, տներ ու զորանոցներ: Հայ մատենագրության մեջ Երևանն առաջին անգամ հիշատակվում է 7-րդ դարի սկզբին՝ «Գիրք թղթոց»-ում:
![](https://vem.am/assets/img/480x280.png)
![Անի](https://vem.am/uploads/images/products/46e9e32f222a137f6a4f328dd941795a.jpg)
Անի
Հայոց ոչ մի մայրաքաղաք այնքան լավ չի ուսումնասիրվել, որքան Անին: Անիի պատմության լուսաբանման համար անգնահատելի են Ղևոնդ Ալիշանի ուսումնասիրությունները: Անին հայ պատմիչներից առաջինը հիշատակում է Եղիշեն, այնուհետև Ղազար Փարպեցին: Բագրատունիները կարճ ժամանակաշրջանում երեք մայրաքաղաք փոխելուց հետո հաստատվեցին Անիում: Անին եկեղեցաշատ քաղաք էր: Հայ և օտար պատմիչներն ու ուղեգիրներն Անին անվանում էին հազար ու մեկ եկեղեցիների քաղաք: 1921 թ. Կարսի համաձայնագրով Անին անցավ Թուրքիային:
![](https://vem.am/assets/img/480x280.png)
![Կարս](https://vem.am/uploads/images/products/56f2299a57bdcd35a8c25866b7763c43.jpg)
Կարս
Կարսի վերելքն ու բարգավաճումն անմիջապես կապված է Բագրատունյաց թագավորության ստեղծման հետ: Աշոտ Երկաթի մահից հետո թագավոր հռչակվեց Աբասը (929-953 թթ.), և Կարսը հռչակվեց մայրաքաղաք: Վրացիների և սելջուկների միջև տեղի ունեցած պատերազմների ընթացքում Կարսը ձեռքից ձեռք անցավ: Իսկ 1921 թվականի հոկտեմբերին Կարսի մարզն անցավ Թուրքիային:
![](https://vem.am/assets/img/480x280.png)
![Շիրակավան](https://vem.am/uploads/images/products/6a5229b1ba18f222f9dfa399ae738e77.jpg)
Շիրակավան
Աշոտ Բագրատունու մահից հետո գահը ժառանգեց նրա որդին`Սմբատ Բագրատունին, և իր նստավայր ու երկրի նոր մայրաքաղաք Շիրակավանում թագադրվեց: Շիրակավանը 11-րդ դարում ավերեցին սելջուկները, այն վերականգնվեց 12-րդ դարի 2-րդ կեսին: Շիրակավանի բնակչությունը տեղահանվել է 1920 թ., և մի մասը բնակություն է հաստատել Ախուրյանի շրջանի Երազգավորս գյուղում:
![](https://vem.am/assets/img/480x280.png)
![Բագարան](https://vem.am/uploads/images/products/d1bd2d060d36f562f523850a9a9e3db6.jpg)
Բագարան
884 կամ 885 թ. հայոց երևելիները թագադրում են Աշոտ Բագրատունուն: Նորաստեղծ Բագրատունյաց թագավորությունը պետք է ունենար իր մայրաքաղաքը: Չնայած որ Արշակունիների մայրաքաղաք Դվինը շարունակում էր մնալ Հայաստանի մեծ քաղաքներից մեկը, բայց այն մշտապես գտնվում էր Ատրպատականից հարձակման վտանգի տակ: Բագրատունիները մայրաքաղաք ընտրեցին անառիկ Բագարանը`Ախուրյանի աջ ափին:
![](https://vem.am/assets/img/480x280.png)
![Դվին](https://vem.am/uploads/images/products/9c395c17cbf050b7571f2207608c0949.jpg)
Դվին
Հայ և օտար ուսումնասիրողները, գիտնականները Դվինի ավերակները հաճախ շփոթել են Արտաշատի հետ: Պատճառը երկու նշանավոր քաղաքների միմյանց մոտ լինելն էր: Երբեմն Դվին կոչել են միայն բերդն ու բլուրը, այնուհետև ողջ քաղաքը, երբեմն էլ Արարատյան դաշտի մի մասը և Արաքս գետը կոչել են Դվնա դաշտ և Դվնա գետ: Որպես մայրաքաղաք՝ Դվինը հիմնադրվել է 4-րդ դարի 30-ական թվականներին, երբ հայոց Խոսրով Կոտակ թագավորը (330-338 թթ.) արքունիքն Արտաշատից տեղափոխեց Դվին:
![](https://vem.am/assets/img/480x280.png)
![Վաղարշապատ](https://vem.am/uploads/images/products/5f66127c966f4208242204de4bafadcf.jpg)
Վաղարշապատ
Վաղարշապատի տարածքում բնակավայր է եղել դեռ քարե դարում: Երկրորդ դարի կեսին հռոմեացիները փորձեցին նվաճել Հայաստանն ու դարձնել Հռոմի նահանգ: 163 թվականին երկրորդ անգամ Վաղարշապատը հռոմեացիների կողմից հռչակվեց հայոց մայրաքաղաք:
Վաղարշապատի նշանակությունը մեծացավ հատկապես քրիստոնեությունը պետական կրոն հռչակելուց հետո: Նոր կրոնի նվիրյալները կառուցեցին Հայաստանի քրիստոնեական անդրանիկ մայր տաճարը`Սուրբ Էջմիածինը:
![](https://vem.am/assets/img/480x280.png)
![Տիգրանակերտ](https://vem.am/uploads/images/products/02efbf1f3971fdfa6e17e2789d58309a.jpg)
Տիգրանակերտ
Կառուցվել է մ.թ.ա. 70-ական թվականներին և անվանակոչվել Տիգրանակերտ ի պատիվ Հայոց Տիգրան Մեծ արքայի։ Մայրաքաղաքը բնակեցնելու նպատակով արքան իր նվաճած երկրների քաղաքային բնակչության մի մասին բռնագաղթեցրեց Հայաստան։
![](https://vem.am/assets/img/480x280.png)
![Արտաշատ](https://vem.am/uploads/images/products/edb1fb06795f22aba4187d94e0908fe8.jpg)
Արտաշատ
Արտաշես Առաջին թագավորը մեր ժողովրդի պատմության ընթացքում հանդես եկած քաղաքական և ռազմական ամենախոշոր գործիչներից էր: Նա հիմնադրեց նոր մայրաքաղաք` կոչելով Արտաշատ: Այն բուռն զարգացում է ապրել Տիգրան Մեծի որդու` Արտավազդի օրոք:
![](https://vem.am/assets/img/480x280.png)
![Երվանդաշատ](https://vem.am/uploads/images/products/1d4cfe6c61de235c1642922985069d18.jpg)
Երվանդաշատ
Մայրաքաղաքը կառուցել է Երվանդ վերջին թագավորը մ.թ.ա. 220 թ.-ին, բլրի վրա, Այրարատ նահանգի Երասխաձոր գավառում, ուր միախառնվում են Արաքս և Ախուրյան գետերը: Երվանդի մահից հետո մինչև 4-րդ դար Երվանդաշատը Հայաստանի խոշոր քաղաքներից էր, բայց պարսից Շապուհ Երկրորդի զորքերը հիմնահատակ կործանեցին այն:
![](https://vem.am/assets/img/480x280.png)
![Արմավիր](https://vem.am/uploads/images/products/e5e666529ff67f6ae736d4ffc0684a9f.jpg)
Արմավիր
Արմավիր քաղաքը գտնվել է ներկայիս Արմավիրի մարզի Հայկավան գյուղի մոտ`բլրի վրա: Քաղաքի հիմնադրման մասին սեպագիր արձանագրություն է թողել Արգիշտի թագավորը:
![](https://vem.am/assets/img/480x280.png)
![Վան](https://vem.am/uploads/images/products/7b93ed1a49a438a90f1ba827e890616e.jpg)
Վան
Վան քաղաքը հիմնադրվել է մ. թ. ա. IX դարի առաջին կեսում։ Այդ հնագույն շրջանում այն կոչվում էր Տուշպա։ Քաղաքն Ուրարտական պետության կենտրոնական շրջանի՝ Բիայնա երկրի անունով հայերը կոչել են Վան։ Վան անունն ուղղակի համարում են Բիայնայի հայկական տառադարձությունը, և այն նշանակում է «ապրելու տեղ», «բնակավայր»։