Գրական ընտրանի
Հաղորդաշարը անդրադառնում է 20-րդ դարի մեծանուն գրողներին եւ նրանց առավել հայտնի գործերին, ժամանակակից հայ գրողների անցած ուղուն եւ նրանց գրական վաստակին:
- Հեղինակ` Անի Փաշայան
Լեհական գրականություն
20-րդ դարի 20-ականներին լեհական գրականությունը զգալի փոփոխություններ կրեց: Նորարար սկսեցին համարվել ֆուտուրիստները, որոնք հանդես էին գալիս քերականական, ուղղագրական կանոնների դեմ: Գործում էր ‹‹Սկամանդր›› գրական խմբակը: Լավագույն բանաստեղծներ էին համարվում Վլադիսլավ Բրոնևսկին, Յուլիան Տուվիմը, իսկ արձակագիրներ՝ Լեոն Կրուչկովսկին, Մարիա Դոմբրովսկան, Վիտոլդ Գոմբրովիչը…
Էրիխ Մարիա Ռեմարկ
Հաղորդումը նվիրված է գերմանացի նշանավոր վիպագիր Էրիխ Մարիա Ռեմարկին: Արտասովոր ճակատագիր բաժին հասավ այս գրողին: 17 տարեկան պատանին, որը նոր էր ավարտել գիմնազիան, ռազմաճակատ մեկնեց և վիրավորվեց հինգ անգամ: Պատերազմից հետո նա ուսուցչություն էր անում գավառում, հետո տեղափոխվեց Բեռլին: Ռեմարկը վերցրեց մոր անվան երկրորդ բաղադրիչը՝ Մարիա, երբ կորցրեց նրան: Կարիքները հոգալու համար պատրաստ էր ցանկացած աշխատանքի: Ուսուցիչ, մրցարշավորդ, առևտրի բնագավառի ծառայող, խմբագիր, լրագրող. մասնագիտություններ, որոնք իրենց արտացոլումը գտան նրա հերոսների կերպարներում:
Խուլիո Կորտասար
Արգենտինացի արձակագիր, դրամատուրգ, թարգմանիչ և բանաստեղծ Խուլիո Կորտասարը սիրված է իր հայրենիքում, բայց նրան այսօր թարգմանում և ընթերցում են ամբողջ աշխարհում: Պատճառը նրա գրականության մեջ թևածող ազատության տենչն է, որին նվիրել է բազմաթիվ ստեղծագործություններ: Կիրառելով ֆանտաստիկայի տարրը՝ նա ավելի հետաքրքիր է դարձրել վիպական իրականությունը…
Ռայներ Մարիա Ռիլկե
Ավստրիացի գրող Ռայներ Մարիա Ռիլկեն մեծ ազդեցություն է թողել համաշխարհային գրականության վրա: Նրա բանաստեղծական շարքերը, նամականին, հոդվածները ուսումնասիրության հարուստ նյութ են գրականագետների և արվեստի պատմաբանների համար: Աշխարհի ամենամեծ քնարերգուի գրքերը շարունակում են վերահրատարակվել ոչ միայն գրողի հայրենիքում, այլև նրա սահմաններից դուրս:
Ռաֆայել Ալբերտի
Հաղորդումը նվիրված է իսպանացի նշանավոր բանաստեղծ և դրամատուրգ Ռաֆայել Ալբերտիին, որն այսպես է հիշում իր գրական մուտքը. «Մենք պոեզիա մտանք ծանր և անհանգիստ ժամանակներում: Եվ պիտի նոր աշխարհ հայտնաբերեինք, որպեսզի այնտեղ գտնեինք այն իրականությունը, որը մեզ ոչինչ չէր հուշելու…»:
Մարսել Պրուստ
Ֆրանսիացի վիպագիր և էսսեիստ, մոդեռնիզմի ներկայացուցիչ Մարսել Պրուստի «Կորուսյալ ժամանակի որոնումներ»-ը համարվում է 20-րդ դարի ամենակարևոր վեպերից մեկը: Գրողն ապրել է այնպիսի դարաշրջանում, երբ Եվրոպան ցնցվում էր սոցիալական ալեբախումներից: Եվ այդ նույն ժամանակ գրված այս վեպում գրողին հետաքրքրում են ոչ թե պատմական կամ քաղաքական իրադարձություններ, այլ գիտակցական հոսքով ժամանակը, հիշողությունը հետ բերելու երևակայական աշխարհը:
Մեքսիկական բանաստեղծություն
Լատինական Ամերիկայի կյանքը 20-րդ դարի սկզբին բնորոշվում է լատինամերիկյան ժողովուրդների դեմ ԱՄՆ-ի վարած տնտեսական, քաղաքական և հոգևոր զավթողական քաղաքականությամբ, որը չէր կարող չանդրադառնալ գեղարվեստական գրականության վրա, հատկապես այս շրջանում գրված հակաիմպերիալիստական վեպերում: Լատինամերիկյան երկրներում ստեղծված այսպիսի երկերը զրկված չեն ազգային յուրահատկություններից, թեմատիկ և լեզվական դրսևորումներից: Նախ արժանահիշատակ է մեքսիկական ժողովրդական բանաստեղծությունը. առաջին հերթին՝ կոպլաները՝ քառատողերը, և կանսիոնները՝ երգերը, որոնք իրենց առաջատար, հիմնականում հեղափոխական թեմաներով մեծ ազդեցություն թողեցին մեքսիկական բանաստեղծության հետագա զարգացումներում…
Ջոն Գոլսուորդի
Անգլիացի վիպագիր, դրամատուրգ և էսսեիստ Ջոն Գոլսուորդիի անունն առաջին հերթին կապվում է «Ֆորսայթների պատմությունը» վիպաշարի հետ, որը հայտնի դարձրեց նրան որպես իրատեսական արձակի մեծ վարպետ: Գոլսուորդիի արձակին բնորոշ են նուրբ դիտողականությունը, սուր քննադատությունը և քնարականությունը: Նրա մի շարք հոդվածներ՝ «Գրականությունը և կյանքը», «Բնավորության կերտումը գրականության մեջ» և այլն, իրատեսական գրականության ծրագրեր են: Իր գրական ուսուցիչներ նա համարում էր Տոլստոյին և Տուրգենևին, իսկ գրական կողմնորոշումը հասարակական և սոցիալ-հոգեբանական խնդիրներին անդրադառնալն էր:
Առնոլդ Բենեթ
Հաղորդումը նվիրված է անգլիացի գրող՝ արձակագիր, դրամատուրգ, հրապարակախոս Առնոլդ Բենեթին։ Նրա «Վիպակ ծեր կանանց մասին» վեպում առանձնահատուկ ընդգծվածությամբ երևաց նրա իրատեսական արձակը: Հաջողվեց վարպետորեն պատկերել մարդկային դրաման, չիրականացված երազանքները, հաղորդել ամենօրյա իրականությունը: Այս վեպը, որը կյանքի և ժամանակի անդառնալի շարժման մասին է, հակասական կարծիքների առիթ տվեց գրողների և գրաքննադատների շրջանում…
Ռոմեն Ռոլան
Հաղորդումը նվիրված է ֆրանսիացի գրող և երաժշտագետ, Նոբելյան մրցանակի դափնեկիր, նաև հասարակական գործիչ Ռոմեն Ռոլանին: 1914 թ.-ին գրականության ասպարեզում ոչ մեկին չհանձնվեց Նոբելյան մրցանակ, միայն 1915-ին այդ մրցանակին արժանացավ Ռոմեն Ռոլանը: Նա առանձնահատուկ վերաբերմունք ուներ հայկական մշակույթի և երաժշտության հանդեպ: Իր նշանավոր «Ժան Քրիստոֆ» վեպի թարգմանության առիթով գրված նամակ-առաջաբանում նա Հայաստանը, երաժշտության առումով, համեմատում է Իտալիայի հետ: Սորբոնում ինքն է կազմակերպում Կոմիտասի բանախոսությունը և համերգը՝ նկատելով, որ նրա երաժշտությունը խորն է, ողբերգական և առնական, նույնիսկ իր երազկոտության մեջ:
Գաբրիել Գարսիա Մարկես
Հաղորդումը նվիրված է կոլումբիացի գրող, Նոբելյան մրցանակի դափնեկիր, մոգական ռեալիզմի վարպետ Գաբրիել Գարսիա Մարկեսին: Հեշտ չի եղել նրա անցած գրական ճանապարհը: Աշխատանք, անքուն գիշերներ, օրական երեք տուփ ծխախոտ, ծանր հիվանդություններ, որոնք կարողացել է հաղթահարել: Նաև դիմացել է երկար ժամանակ ընթերցողների և գրաքննադատների անուշադրությանը: Առաջին գործերը, որոնք նա գրել էր մեծ եռանդով և ամենայն ուշադրությամբ, լինելով հետաքրքրիր և նորարարական, ճանաչել տվեցին գրողին շատ ավելի ուշ, երբ նա արդեն ավարտել էր իր ամենամեծ վեպը՝ «Հարյուր տարվա մենություն»-ը:
Լուի Արագոն
Լուի Արագոնի՝ ֆրանսիացի բանաստեղծի, արձակագրի, հրապարակախոսի և քաղաքական գործչի անունը քաջ հայտնի է հայ իրականությանը, որովհետև գրողի վերաբերմունքը հայ բազմադարյան գրականության հանդեպ ակնհայտ է: Նա 1955 թվականին գրեց մի ծավալուն հոդված՝ «Հայաստանի հազարամյա երթը» վերտառությամբ, որտեղ հատկապես բարձր գնահատեց Ավ. Իսահակյանին և Ե. Չարենցին՝ համեմատելով նրանց 20-րդ դարի խոշորագույն բանաստեղծներ Էլյուարի և Ապոլիների, Ռիլկեի և Լորկայի, Եսենինի և Մայակովսկու հետ: Իսահակյանի մահվան կապակցությամբ 1957 թվականին գրեց «Ավետիք Իսահակյանի հիշատակին» հոդվածը: «Ո՞վ է հիշում հայոց եղեռնը» հոդվածում Լուի Արագոնը 1915 թվականի դեպքերը համարեց «մի ապրող ազգի հանդեպ կատարված ցեղասպանության առաջին ոճիրը»…
Հայնրիխ Ման և Թոմաս Ման
Հինավուրց Լյուբեկ քաղաքում բնակվող Մաների ընտանիքը միանգամից երկու նշանավոր գրող նվիրեց աշխարհին՝ Հայնրիխին և Թոմասին: Հայնրիխն ուզում էր նկարիչ դառնալ: Նա աշխատակցում էր երգիծական «Սիմպլիցիսսիմուս» հանրաճանաչ հանդեսին, ունկնդրում արվեստի պատմության դասախոսություններ Բեռլինի համալսարանում: Գրական դեբյուտը «Ավետյաց երկիր» երգիծական, քննադատական վեպն է: Հենվելով Բալզակի և Զոլայի ավանդույթների վրա՝ նա ստեղծեց բեռլինյան դրամատերերի դիմանկարներ, ովքեր զանազան խարդախություններով հսկա հարստությունների տեր էին դառնում: Ահա այսպիսի բնակիչներով երկրի կերպար է ստեղծում Մանը, որտեղ կաթե գետեր են հոսում, մարդկանց ոտքերի առաջ ընկնում են խնձորներ ու տանձեր: Այս ամենն ինչ-որ տեղ փոխառված է բանահյուսական իրականությունից: Այսպիսին է երևում մայրաքաղաքի բարձր հասարակությունը գավառական երիտասարդ Անդրեաս Ցումզեին: Գեղեցկատես բանաստեղծի բախտը բերում է: Նրան իր հզոր գրկում է պահում նրա ֆինանսիստ կինը, որը սիրո պահերին չափազանց արժեքավոր խորհուրդներ է տալիս, թե ինչպես հաջողություն ունենալ բորսայում…
Լու Սին
Հաղորդումը նվիրված է չինական ժամանակակից գրականության հիմնադիր Լու Սինին (իսկական անունը՝ Չժոու Շու Ժեն): Նրա թե՛ փոքր արձակում և թե՛ հրապարակագրության մեջ, ինչպես նաև գրապատմական աշխատանքներում, հստակ երևում է չինական գրականության զարգացումը: Ծնվել է Շաոսին քաղաքում: Հայրը հողատեր էր և սեփական հողատարածքները տալիս էր վարձակալությամբ: Դա ընտանիքին ազատում էր կենսական շատ հոգսերից: Այսինքն՝ Չժոուների ընտանիքն ապահով և հարմարավետ կյանքով էր ապրում: Լու Սինը նախ Նանկինում ուսանեց ռազմածովային ակադեմիայում, ապա՝ Լեռնագնացության և լեռնաերկաթուղային ուսումնարանում: Այստեղ սովորեց մի շարք օտար լեզուներ՝ անգլերեն, գերմաներեն, ֆրանսերեն, ծանոթացավ բնական գիտություններին՝ ֆիզիկա, քիմիա, կենսաբանություն՝ զարգացնելով մտավոր կարողությունները: Իհարկե, ստացած գիտելիքները բավարար չէին, և Լու Սինը սկսեց ինքնակրթվել…
Էրվե Բազեն
Հաղորդումը նվիրված է ֆրանսիացի նշանավոր գրող, իրատեսական արձակի մեծ ջատագով Էրվե Բազենին: Նա համարվում է 20-րդ դարի 50-80-ական թվականների ամենաշատ ընթերցված հեղինակը: Բացի դրանից, Բազենը նշանավոր հասարարական գործիչ է, խաղաղության մարտիկ, 1973-ից Գոնկուրյան ակադեմիայի նախագահն էր, և սրանով ակնբախ է դառնում այն փաստը, թե որքան մեծ կշիռ ուներ նա Ֆրանսիայի գրական կյանքում: Ծնվել է մտավորականի ընտանիքում: Արիստոկրատ բուրժուական այս ընտանիքը հպարտանում էր իր նախնիներով, որոնց մեջ կային նշանավոր իրավաբաններ, եկեղեցու սպասավորներ, գիտնականներ, զինվորականներ, անգամ եպիսկոպոս և ակադեմիկոս: Հայրը իրավաբան էր և աշխատում էր կաթոլիկ համալսարանում և որդուն տեսնում էր իրավաբանի պաշտոնում: Էրվեն սկզբում սովորեց կաթոլիկ գիմնազիայում, իսկ հետո ծնողների կամքով ընդունվեց համալսարանի իրավաբանության բաժին, սակայն շուտով թողեց այն: Պատճառը ծնողների հետ կոնֆլիկտն էր, որոնք չէին ընդունում իրենց որդու՝ գրականության հանդեպ հակումները…