

Հայկական վանքեր և սրբատեղիներ
Դարերի ընթացքում հայկական վանքերը մեծ դեր են խաղացել հայ ժողովրդի հոգևոր, մշակութային ու քաղաքական կյանքում: Այս սրբավայրերը հայտնի են որպես ոչ միայն աղոթքի, այլև գիտության ու գրչության կենտրոններ, որտեղ գրվել և հետագա սերունդներին են փոխանցվել բազմաթիվ ինքնուրույն և թարգմանական երկեր: Եկեղեցական համալիրներից շատերը հայ հին ու միջնադարյան ճարտարապետության հոյակերտ ու անկրկնելի նմուշներ են:


Նարեկավանք
Գտնվել է Մեծ Հայքի Վասպուրական նահանգում, Վանա լճի հարավային ափի մոտ` Նարեկ գյուղում: 10-րդ դարում վանքը հիմնադրել են կրոնական հալածանքների պատճառով Բյուզանդիայից փախած և Հայաստանում ապաստանած հայ վանականները:


Թալինի Կաթողիկե եկեղեցի
Այս բազիլիկ եկեղեցին կառուցվել է 7-րդ դարում Կամսարական իշխանների կողմից։ Նրա կառուցվածքը հիշեցնում է Դվինի Կաթողիկեն։ Թալինի Կաթողիկեն խիստ տուժել է 1840 թվականի երկրաշարժից. ավերվել են նրա գմբեթն ու շենքի հարավ-արևմտյան մասը։ 1947, ապա 1970-74 թվականներին եկեղեցին վերանորոգվել է։ Թալինի Կաթողիկեն ամբողջովին պատված է եղել որմնանկարներով, որոնց մի մասն է միայն պահպանվել։


Մշո Սուրբ Կարապետ վանքը
Այս վանքը, որը կոչվել է նաև Մշո Սուլթան Սուրբ Կարապետ, Գլակավանք, Իննակնյան վանք, գտնվել է Մեծ Հայքի Տուրուբերան նահանգի Տարոն գավառում` Մուշ քաղաքից հիյսիս-արևմուտք: 4-րդ դարում վանքը հիմնել է Գրիգոր Լուսավորիչը` Գիսանե և Դեմետրե հեթանոսական կուռքերի մեհյանի տեղում:


Դադիվանք
Դադիվանքը՝ Դադեի վանք, Խութավանք, գտնվում է Արցախում, Թարթառ գետի ափին, անտառապատ լեռան լանջին: Ըստ ավանդության՝ հիմնադրվել է մ.թ. 1-ին դարում Թադեոս առաքյալի աշակերտներից մեկի՝ Արցախում քրիստոնեության քարոզչության համար նահատակված Դադիի գերեզմանի տեղում:


Գանձասարի վանքը
Գանձասարի վանքը գտնվում է Արցախի Մարտակերտի շրջանի Վանք գյուղի դիմացի համանուն լեռան վրա: Հիմնադրվել է մինչև 10-րդ դարը: Ներքին Խաչենի Հասան-Ջալալ Դոլա իշխանը 1216-1238 թվականներին կառուցել է Գանձասարի վանքի Սբ Յովհաննես Մկրտիչ եկեղեցին:


Ակներ
Ակներ վանքը Կիլիկյան Հայաստանի գլխավոր վանքերից էր: Այն գրչության, մանրանկարչության և գիտության խոշոր կենտրոն էր: Գտնվել է Ցախուտ և Բարձրբերդ գավառների սահմանագլխին:


Անիի մայր տաճար
Անիի մայր տաճարը հիմնադրել է հայոց թագավոր Սմբատ 2-րդ Տիեզերականը 989 թ.: Կառուցել է Տրդատ ճարտարապետը: Իր կոթողային ձևերով և հարուստ հարդարանքով խորհրդանշել է վերածնված հայկական պետության հզորությունը:


Նորավանք
Նորավանքը 13-րդ դարում կառուցված վանական համալիր է, որը գտնվում է Եղեգնաձորի մոտակայքում՝ Ամաղու գետի կիրճում: Վանքը առավել հայտնի է իր երկհարկ Սուրբ Աստվածածին եկեղեցով: 13-14-րդ դարերում վանքը դարձավ Սյնիքի եպիսկոպոսների նստավայրը և այդպիսով` կրոնական, իսկ հետագայում` նաև մշակութային խոշոր կենտրոն Հայաստանում:


Լմբատավանք
Լմբատավանքի Սուրբ Ստեփանոս եկեղեցին կառուցվել է 7-րդ դարի սկզբներին, Հայաստանի Շիրակի մարզի Արթիկ քաղաքի մատույցներում: Եկեղեցին հարուստ է վիմափոր զարդապատկերներով:


Կեչառիս
Կեչառիսի հրաշագեղ վանական համալիրը գտնվում է Կոտայքի մարզի Ծաղկաձոր քաղաքի հիյսիս-արևմտյան հատվածում: Համալիրի գլխավոր եկեղեցին Սբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցին է, որը կառուցել է Գրիգոր Մագիստրոս Պահլավունին 1033 թվականին: Կեչառիսի համալիրը Հայ Առաքելական Եկեղեցու Կոտայքի թեմի առաջնորդի նստավայրն է:










Մուղնու Ս. Գևորգ վանք
Հաղորդումը պատմում է Սբ Գևորգ վանքի մասին (XIII-XVII դդ.), որը գտնվում է ՀՀ Արագածոտնի մարզի Մուղնի գյուղում: Ըստ XVII դ. պատմագիր Զաքարիա Սարկավագի՝ վանքը հիմնադրել է Հովհաննավանքի միաբանությունը, որն այնտեղ տեղափոխել է սբ Գևորգի մասունքները: Վանքում պահվող սրբություններից են սբ Գևորգի Աջը, Թադեոս առաքյալի և Մատթեոս ավետարանչի մասունքները:


Օշականի Սբ Մեսրոպ Մաշտոց եկեղեցի
Օշականի Սբ Մեսրոպ Մաշտոց եկեղեցին գտնվում է ՀՀ Արագածոտնի մարզի Օշական գյուղում: 1996 թվականից համարվում է Արագածոտնի թեմի առաջնորդանիստ եկեղեցին: Այս եկեղեցում է գտնվում սբ Մեսրոպ Մաշտոցի դամբարանը, որ կառուցվւել է իշխան Վահան Ամատունու կողմից 443 թվականին։


Անիի մայր տաճար
Անիի մայր տաճարը հիմնադրել է հայոց թագաւոր Սմբատ 2-րդ Տիեզերականը 989 թ.: Կառուցել է Տրդատ ճարտարապետը: Իր կոթողային ձեւերով եւ հարուստ յարդարանքով խորհրդանշել է վերածնուած հայկական պետութեան հզօրութիւնը: